સ્વતંત્રતા ચળવળ દરમિયાન ભારતીય વૈજ્ઞાનિકોએ ભજવી હતી મહત્વની ભૂમિકા: કેન્દ્રીય મંત્રી ડૉ.જિતેન્દ્ર સિંહ

ભારતીય વૈજ્ઞાનિકોએ માત્ર દેશને આઝાદી અપાવવામાં મહત્વની ભૂમિકા ભજવી નથી પરંતુ દેશના વિકાસમાં નિર્ણાયક ભૂમિકા ભજવવાનું ચાલુ રાખ્યું છે, એમ પૃથ્વી વિજ્ઞાન, વિજ્ઞાન અને ટેકનોલોજી મંત્રાલયના કેન્દ્રીય રાજ્ય મંત્રી ડૉ. જિતેન્દ્ર સિંહે જણાવ્યું હતું. ડૉ. જીતેન્દ્ર સિંહ 'ભારતીય સ્વતંત્રતા ચળવળ અને વિજ્ઞાનની ભૂમિકા' પર બે દિવસીય રાષ્ટ્રીય પરિષદના મુખ્ય અતિથિ હતા.

કેન્દ્રીય મંત્રીએ કહ્યું હતું કે, ભારતની પરાધીનતા સંસ્થાનવાદી વૈજ્ઞાનિક યોજનાઓ દ્વારા બનાવવામાં આવી હતી અને દેશે તેની સ્વતંત્રતા પણ ભારતીય વૈજ્ઞાનિક યોજનાઓ દ્વારા મેળવી હતી. તેમણે આઝાદીની ચળવળ દરમિયાન વૈજ્ઞાનિકોની ભૂમિકા વિશે વધુ વિગતવાર જણાવ્યું અને કહ્યું કે જે લોકો વિજ્ઞાન સાથે સંકળાયેલા ન હતા તેઓ પણ સ્વતંત્રતા માટે લડવા માટે વૈજ્ઞાનિક માધ્યમોનો ઉપયોગ કરે છે. મહાન વૈજ્ઞાનિક યોદ્ધા અન્ય કોઈ નહીં પણ મહાત્મા ગાંધી હતા અને તેમની અહિંસા અને સત્યાગ્રહ એ બ્રિટિશ શાસન સામે વૈજ્ઞાનિક પ્રતિકાર હતો. મંત્રીએ તેમની જન્મજયંતી પર સર જેસી બોઝના યોગદાનને પણ યાદ કર્યું. 

પ્રો.બી.એન. ઇન્ડિયન ઇન્સ્ટિટ્યૂટ ઑફ ટેક્નોલોજી, બોમ્બેના જગતાપે કહ્યું કે, વિજ્ઞાન એ સ્વતંત્રતા ચળવળ દરમિયાન વિકાસ, જાગૃતિ અને સ્વતંત્રતા માટેનું સાધન હતું. પ્રો. જગતાપે કહ્યું, આપણે આપણા વૈજ્ઞાનિકોના યોગદાન પર વિચાર કરવાની જરૂર છે. તેમણે ભારપૂર્વક જણાવ્યું હતું કે સંસ્થાનવાદી સમયગાળા દરમિયાન મર્યાદિત સંસાધનો સાથે વિજ્ઞાનનો અભ્યાસ કરવો એ એક પડકારજનક કામ હતું અને આપણા વૈજ્ઞાનિકોએ આવા પ્રતિકૂળ સમયમાં ઘણી સંસ્થાઓ બનાવી છે. તે તેમને સ્વપ્નદ્રષ્ટા તરીકે માનતા હતા જેઓ ભવિષ્યની જરૂરિયાતોને સમજી શકે છે. મંગળવારે સમાપન થયેલ કાર્યક્રમમાં જયંત સહસ્રબુધે દ્વારા આઉટરીચ લેક્ચર આપવામાં આવ્યું હતું. તેમણે પણજી, ગોવા ખાતે આગામી ઈન્ડિયા ઈન્ટરનેશનલ સાયન્સ ફેસ્ટિવલ (IISF) 2021 વિશે વાત કરી. તેમણે કહ્યું કે IISF આ વર્ષે આઝાદી કા અમૃત મહોત્સવ માટે પ્રધાનમંત્રી નરેન્દ્ર મોદીએ શેર કરેલા પાંચ ઉદ્દેશ્યોના આધારે તૈયાર કરવામાં આવી છે. IISF 2021 એ પાંચ ઉદ્દેશ્યોને પ્રતિબિંબિત કરે છે જેમાં આપણી આઝાદીની ચળવળ, વધુ સારા ભવિષ્ય માટેની કલ્પનાઓ, છેલ્લા 75 વર્ષની સિદ્ધિઓ, ભવિષ્ય માટે આયોજન અને પ્રતિજ્ઞાનો સમાવેશ થાય છે.

CSIR- નેશનલ ઇન્સ્ટિટ્યૂટ ઓફ સાયન્સ કોમ્યુનિકેશન એન્ડ પોલિસી રિસર્ચ (CSIR-NIScPR) ના ડાયરેક્ટર ડૉ. રંજના અગ્રવાલે જણાવ્યું હતું કે કોન્ફરન્સ આઝાદી કા અમૃત મહોત્સવને વિવિધ રીતે ઉજવવાનો પ્રયાસ છે કારણ કે તે સ્વતંત્રતામાં વૈજ્ઞાનિકોની ભૂમિકા પર ધ્યાન કેન્દ્રીત કરે છે. 1500 થી વધુ સહભાગીઓએ ઇવેન્ટ માટે નોંધણી કરાવી છે અને લગભગ 250 એબ્સ્ટ્રેક્ટ્સ, કવિતાઓ અને વૈજ્ઞાનિકો પ્રાપ્ત થયા છે.

વિજ્ઞાનપ્રસારના નિયામક ડૉ.નકુલ પરાશરે આભારવિધિ કરી હતી. CSIR-NIScPR, વિજ્ઞાન પ્રસાર અને વિજ્ઞાન ભારતી સંયુક્ત રીતે CSIR-નેશનલ ફિઝિકલ લેબોરેટરી (CSIR-NPL) ઓડિટોરિયમમાંથી હાઇબ્રિડ મોડમાં વિજ્ઞાન કોમ્યુનિકેટર્સ અને શિક્ષકોની બે દિવસીય રાષ્ટ્રીય પરિષદનું આયોજન કરી રહ્યા છે.