ઇસરો દ્વારા અવકાશ ટેક્નોલોજી પ્રસાર માટે અવકાશ પ્રવૃત્તિઓમાં ખાનગી કંપનીઓની ભાગીદારીને પ્રોત્સાહન

દેશની પ્રીમિયર સ્પેસ એજન્સી ઈન્ડિયન સ્પેસ રિસર્ચ ઓર્ગેનાઈઝેશન (ISRO) અવકાશ ઉદ્યોગમાં ખાનગી ક્ષેત્રની ભાગીદારીને પ્રોત્સાહન આપવા માટે એક મહત્વપૂર્ણ પગલું લઈ રહી છે. ભારતના અવકાશ ક્ષેત્રમાં કરવામાં આવી રહેલા સુધારાઓને અનુરૂપ, અવકાશ વિભાગ સ્મોલ સેટેલાઇટ લોંચ વ્હીકલ (SSLV) સંબંધિત ટેક્નોલોજીને પાત્ર ભારતીય ઉદ્યોગોને ટ્રાન્સફર કરવા પર વિચાર કરી રહ્યું છે. ડિપાર્ટમેન્ટ ઓફ સ્પેસના આ પગલાનો હેતુ વૈશ્વિક અવકાશ બજારમાં ભારતનો હિસ્સો વધારવાનો છે. હાલમાં વૈશ્વિક અવકાશ બજારમાં ભારતનો હિસ્સો લગભગ 2% છે.

ઈન્ડિયન સ્પેસ રિસર્ચ ઓર્ગેનાઈઝેશન (ISRO) નું મુખ્યાલય બેંગ્લોરમાં આવેલું છે. ISRO એ ભારત અને માનવતા બંને માટે વિજ્ઞાન, એન્જિનિયરિંગ અને ટેકનોલોજીને આગળ વધારવામાં અગ્રણી ભૂમિકા ભજવી છે. દેશની જરૂરિયાતોને પહોંચી વળવા સ્પેસ ટેક્નોલોજી વિકસાવવા અને લાગુ કરવાના તેના પ્રાથમિક ઉદ્દેશ્ય સાથે, ISRO એ સંદેશાવ્યવહાર, પ્રસારણ, હવામાન સેવાઓ, સંસાધન નિરીક્ષણ, સંચાલન અને નેવિગેશન માટેની મુખ્ય સિસ્ટમ્સ સફળતાપૂર્વક વિકસાવી છે. એટલું જ નહીં, ઇસરોએ ઉપગ્રહોને ઇચ્છિત ભ્રમણકક્ષામાં મૂકવા માટે PSLV, GSLV, LVM3 અને SSLV જેવી અવકાશ પરિવહન પ્રણાલીઓ પણ વિકસાવી છે. જ્યાં સુધી ટેક્નોલોજી ટ્રાન્સફર પ્રક્રિયાનો સંબંધ છે, ત્યાં સુધી ઈન્ડિયન નેશનલ સ્પેસ પ્રમોશન એન્ડ ઓથોરાઈઝેશન સેન્ટર (IN-SPACe), જે ડિપાર્ટમેન્ટ ઓફ સ્પેસ હેઠળની એક સ્વાયત્ત એજન્સી છે, તેની સુવિધા આપવામાં ચાવીરૂપ ભૂમિકા ભજવશે. IN-SPACE બિન-સરકારી સંસ્થાઓની અવકાશ પ્રવૃત્તિઓને પ્રોત્સાહન અને દેખરેખ માટે જવાબદાર રહેશે, જેમાં લોન્ચ વ્હીકલ અને સેટેલાઇટ ડેવલપમેન્ટ, સ્પેસ-આધારિત સેવાઓ અને ઇન્ફ્રાસ્ટ્રક્ચર શેરિંગનો સમાવેશ થાય છે.

સ્પેસ ફાઉન્ડેશનના અહેવાલ મુજબ, વૈશ્વિક અવકાશ ઉદ્યોગ 2014 થી સૌથી ઝડપી ગતિએ વિકાસ પામ્યો છે અને 2021 માં તે $469 બિલિયન સુધી પહોંચવાની અપેક્ષા છે. આ વૃદ્ધિ, નીચા ખર્ચ અને તકનીકી પ્રગતિ દ્વારા સંચાલિત, આગામી દાયકાઓમાં નોંધપાત્ર વ્યાપારી પ્રવૃત્તિ માટે અવકાશ અર્થતંત્રને સુયોજિત કરે છે. જ્યારે મૂલ્યાંકનનો નોંધપાત્ર હિસ્સો પૃથ્વી પર સેવાઓ વધારવા પર નિર્ભર રહેશે, ત્યાં અવકાશ કામગીરી જેમ કે બિલ્ડિંગ સ્ટ્રક્ચર્સ અને અન્ય અવકાશી પદાર્થો માટે વૈજ્ઞાનિક મિશનમાં વણઉપયોગી આર્થિક મૂલ્ય છે.

ભારતીય ઉદ્યોગોમાં SSLV ની ટેક્નોલોજી ટ્રાન્સફરનો ઉદ્દેશ્ય ઉત્પાદન, ડિઝાઇન વિકસાવવા અને બજારની માંગને પહોંચી વળવા માટે ટકાઉ ઉદ્યોગ મોડલ સ્થાપિત કરવાનો છે. આ પ્રક્રિયામાં એરોડાયનેમિક્સ, સ્ટ્રક્ચરલ ડિઝાઈન, સહાયક પ્રણાલીઓ, પ્રોપલ્શન ટેક્નોલોજી અને એવિઓનિક્સ સહિત SSLV ટેક્નોલોજીને શોષી લેવા સક્ષમ અનુભવી ભારતીય ઉદ્યોગોને શોર્ટલિસ્ટ કરવામાં પણ સામેલ છે. પસંદ કરાયેલ પક્ષની જવાબદારીઓમાં ડિઝાઇન પદ્ધતિને આત્મસાત કરવી, લોન્ચ વ્હીકલની અનુભૂતિ માટે ઇન્ફ્રાસ્ટ્રક્ચરની સ્થાપના અને લોન્ચ વ્હીકલ મિશન ડિઝાઇન, સિમ્યુલેશન અને પોસ્ટ-લૉન્ચ કામગીરીમાં અગ્રેસરનો સમાવેશ થાય છે. પસંદ કરેલ પક્ષે લાગુ નિયમનકારી આવશ્યકતાઓનું પાલન કરવું પડશે અને જરૂરી મંજૂરીઓ અને મંજૂરીઓ પ્રાપ્ત કરવી પડશે અને ગુણવત્તા નિયંત્રણ અને ખાતરી પાસાઓનું નેતૃત્વ કરવું પડશે.

આ હેઠળ ISRO ની જવાબદારીઓમાં SSLV વર્ક પેકેજ તૈયાર કરવું, પસંદગીના પક્ષના કર્મચારીઓને તાલીમ પૂરી પાડવી અને ગુણવત્તાની ખાતરીની પ્રવૃત્તિઓનો સમાવેશ થાય છે. નિર્ધારિત સમયગાળા પછી ISRO ટેકનિકલ સમીક્ષા, પ્રોજેક્ટ મેનેજમેન્ટ અને અન્ય સ્પષ્ટીકરણોમાં પસંદ કરાયેલ પક્ષને પણ મદદ કરશે. IN-SPACE ટેક્નોલોજી ટ્રાન્સફર પ્રક્રિયા હાથ ધરશે, જરૂરી દસ્તાવેજોનો મુસદ્દો તૈયાર કરશે અને નિયમનકારી જરૂરિયાતોનું પાલન સુનિશ્ચિત કરશે. તે પસંદગીના પક્ષને વૈધાનિક મંજૂરીઓ અને મંજૂરીઓ મેળવવામાં પણ મદદ કરશે. ટેકનોલોજી ટ્રાન્સફર પ્રક્રિયા વ્યવસ્થિત અભિગમને અનુસરશે. એક્સપ્રેશન ઓફ ઈન્ટરેસ્ટ (EoI) ના પ્રતિભાવોની સમીક્ષા કરવામાં આવશે અને શોર્ટલિસ્ટેડ બિડર્સને ISRO સાથે વર્ચ્યુઅલ અથવા રૂબરૂ સંપર્ક કરવાની તક મળશે અને પ્રાપ્ત પ્રતિસાદના આધારે દરખાસ્ત માટે વિનંતી (RFP) તૈયાર કરવામાં આવશે. ત્યારબાદ દરખાસ્તોનું મૂલ્યાંકન કરવામાં આવશે અને તમામ પસંદગીના માપદંડોને પૂર્ણ કરતા પક્ષને ટેક્નોલોજી ટ્રાન્સફર આપવામાં આવશે. આ પ્રક્રિયા 24 મહિનાના નિર્ધારિત સમયગાળામાં અથવા બે લૉન્ચ વાહનોની પ્રાપ્તિની અંદર પૂર્ણ કરવામાં આવશે, જે વહેલું હોય.

ભારતીય ખાનગી ઉદ્યોગો માટે અવકાશ ક્ષેત્રને ખુલ્લું પાડવું એ ભારતની અવકાશ સંશોધન યાત્રામાં એક મુખ્ય સીમાચિહ્નરૂપ બનશે. જ્યારે એક તરફ ખાનગી ક્ષેત્રની ભાગીદારીથી નવી તકો ખુલશે.